Αν και τα κορυφαία επιτεύγματα των Ρωμαίων, που είχαν πρακτικό χαρακτήρα, υπήρξαν το Δίκαιο, η δημόσια διοίκηση, η στρατιωτική οργάνωση, η αρχιτεκτονική και τα δημόσια έργα, δημιουργήθηκε παράλληλα μια σπουδαία λογοτεχνία με όργανο την πυκνή, λιτή, ακριβή, αυστηρά δομημένη και χωρίς διαλέκτους λατινική γλώσσα. Οι Ρωμαίοι ήρθαν σε επαφή με τον ελληνικό πολιτισμό καταρχάς τον 3ο π.Χ. αι., όταν κατέκτησαν την Μεγάλη Ελλάδα (Ν.Ιταλία και Σικελία), και αργότερα όταν τον 2ο π.Χ. αι. κυρίευσαν σταδιακά την Ελλάδα.

Η γνωριμία τους αυτή αρχικά χαρακτηρίστηκε από καχυποψία και επιφύλαξη, που σταδιακά εξελίχθηκε σε επιθυμία για μάθηση και μελέτη, θαυμασμό, αφομοίωση και μίμηση και εν συνεχεία σε πρωτότυπη δημιουργία. Η λογοτεχνία, η φιλοσοφία, η αρχιτεκτονική, η καλλιτεχνία και οι θεσμοί των Ελλήνων μπολιάστηκαν στον αδρό κορμό της Ρώμης, για να δώσουν νέους κλάδους παρόμοιους αλλά και διαφορετικούς. Η λατινική λογοτεχνία πλέον είναι αυθύπαρκτη, δημιουργική, εκφραστική της σκέψης, της νοοτροπίας, της αισθητικής και της εξελιγμένης γλώσσας των Ρωμαίων. Εμφανίζονται νέα είδη, όπως η σάτιρα, το μυθιστόρημα, η επιστολογραφία, οι επιστημονικές μονογραφίες, αλλά και η πλήρης θεματική διαφοροποίηση, όπως συμβαίνει με την ελεγεία.

Σε ακόμη πιο προχωρημένο στάδιο οι λογοτέχνες επιμερίζουν το είδος που καλλιεργούν, όπως είναι το καλλωπιστικό έπος και η έμμετρη επιστολή, ή αναμιγνύουν διαφορετικά είδη, όπως το μυθιστόρημα με την σάτιρα. Η ελληνική και η λατινική λογοτεχνία και εν γένει γραμματεία αποτελούν πλέον το πρότυπο και το υπόβαθρο της μετέπειτα δυτικής λογοτεχνίας και σκέψης.