Ο κορυφαίος αναγνωρισμός του έπους επιβάλλεται με εντυπωσιακή καθυστέρηση στην αφηγηματική ροή της Οδύσσειας – γεγονός που σκανδάλισε αρκετούς ομηριστές. Τον προετοιμάζουν ωστόσο δύο προηγούμενες ομιλίες ανάμεσα στον Οδυσσέα και στην Πηνελόπη: έμμεση και σύντομη η πρώτη στη ραψωδία ρ· άμεση, διεξοδική και δραματοποιημένη στη ραψωδία τ. Σ' αυτή μάλιστα την ομιλητική σκηνή ο αναγνωρισμός του ήρωα από τη γυναίκα του ματαιώνεται την τελευταία στιγμή – τελικώς αντί της Πηνελόπης αναγνωρίζει τον Οδυσσέα η Ευρύκλεια.

Όταν στην αρχή της εικοστής τρίτης ραψωδίας ανεβαίνει η Ευρύκλεια ασθμαίνοντας στο υπερώο, για να αναγγείλει, με εντολή του Οδυσσέα, στην Πηνελόπη τον συντελεσμένο νόστο του άντρα της και την εξόντωση των μνηστήρων, εκείνη, όπως ομολογεί, είναι βυθισμένη στον γλυκύτερο ύπνο της ζωής της. Το κείμενο σε τούτο το σημείο επιτρέπει την υπόθεση ότι η Πηνελόπη την ώρα της μνηστηροφονίας ονειρεύεται· μάλλον τον γυρισμό του Οδυσσέα στο παλάτι, μπορεί και την ίδια τη μνηστηροφονία. Ευφυέστερη αφορμή συζυγικού αναγνωρισμού δύσκολα μπορούμε να φανταστούμε. Ο ίδιος ο αναγνωρισμός του Οδυσσέα από την Πηνελόπη, κυρίαρχο θέμα της εικοστής τρίτης ραψωδίας, δεν γίνεται, όπως θα ήθελε μια αφελέστερη διήγηση με αυτόματο τρόπο και αμέσως. Η αναγνωριστική πράξη διαβαθμίζεται σε τέσσερα μέρη: εισαγωγή, κορμός, επίλογος, υστερόγραφο.